ZAWODY GORDONA BENETTA W 1983 ROKU W PARYŻU
Inną prestiżową imprezą balonową z udziałem Stefana Makne był Jego udział wraz z pilotem Ireneuszem Cieślakiem w zawodach Gordona Bennetta w 1983 roku w Paryżu skąd powrócili jako zwycięska ekipa.
Międzynarodowe zawody balonów gazowych, pierwszy raz rozegrane w roku 1906 w Paryżu z inicjatywy fundatora pucharu Jamesa Gordona Bennetta. Odbywają się co roku w kraju zwycięzcy zawodów z poprzedniego roku. Rozgrywanie zawodów było przerywane dwukrotnie przez I i II wojnę światową. Od roku 1983 odbywają się ponownie corocznie.
Cierpliwości wystarczyło aż do 1983 roku, kiedy to Francja, chcąc uczcić okrągłą, dwusetną rocznicę wzlotu braci Montgolfier, postanowiła zorganizować wreszcie kolejne zawody.
- Startowaliśmy z placu Zgody w Paryżu, ale nie mogliśmy dolecieć do Polski, bo nie wolno było lecieć nad terytorium NRD - mówi Makne.
Zwycięstwo, oficjalnie fetowane, przysporzyło kolejnych kłopotów peerelowskiej władzy, nadal bowiem nie było zgody na urządzanie zawodów, w których brałyby udział balony z Zachodu, w tym amerykańskie, a więc niewątpliwie szpiegowskie.
Tym razem cierpliwość baloniarzy z innych krajów wyczerpała się znacznie szybciej i już w następnym roku uczestnicy kolejnej edycji zawodów wystartowali z Niemiec. Tym razem polska załoga, lądując na plaży nudystów w okolicach Bordeaux, zajęła tylko trzecie miejsce, co władze musiały zapewne przyjąć z niekłamaną ulgą.
W paru słowach chciałem przedstawić postać organizatora zawodów, które po dzień dzisiejszy są największą imprezą na świecie.
James Gordon Bennett, młodszy (ur.10 maja 1841 w Nowym Jorku, zm. 14 maja 1918 w Beaulieu-sur-Mer we Francji), amerykański dziennikarz i wydawca prasowy, entuzjasta sportu.
Od 1872 właściciel dziennika „New York Herald”, który rozszerzył w 1887 o wydanie paryskie. Fundator nagród dla międzynarodowych regat żeglarskich, rajdów samochodowych (od 1900 roku, pierwszy rajd o puchar Gordona Bennetta – Paryż-Lyon) i zawodów balonowych (od 1906, pierwsze zawody w Paryżu). Po raz pierwszy w historii zastosował formę znaną obecnie jako wywiad (media). Rozmawiał z poczmistrzem miasta Buffalo.
Został pochowany na Green-Wood Cemetery, Brooklyn, New York, USA.
Zawody polegają na pokonaniu balonem gazowym bez międzylądowania największej odległości mierzonej w linii prostej od wyznaczonego miejsca startu. Największy dystans pokonała załoga belgijska Robert Berben i Benoît Siméons przelatując w roku 2005 odległość 3400,39 km. Loty wykonywane w ramach Pucharu Gordon Bennetta są niekiedy bardzo długie – najdłuższy lot trwający 92:11 h wykonała załoga niemiecka William Eimers i Bernd Landsmann w roku 1995.
Tylko siedmiokrotnie zdobyto puchar na własność, co następuje po uzyskaniu trzech zwycięstw przez zawodników danego kraju. Polskie załogi wywalczyły puchar na własność w roku 1935, po zwycięstwach w latach 1933 (Franciszek Hynek, Zbigniew Burzyński), 1934 (Franciszek Hynek, Władysław Pomaski) i 1935 (Zbigniew Burzyński, Władysław Wysocki). Kolejne zwycięstwo odnotowano w roku 1938 (Antoni Janusz, Franciszek Janik).
Polska była zobowiązana do przeprowadzenia następnych zawodów. Po II wojnie światowej kilkukrotne próby podejmowane przez Aeroklub Polski nie dały rezultatu – „wielki brat” nie wyrażał zgody na otwarcie granicy. W końcu w 1983 r. – dla uczczenia 200-lecia pierwszego wzlotu człowieka – Francja wznowiła te wielkie zawody. Organizator określił pojemność balonów na 1200 m³ (przedtem było 2200 m³) i wyznaczył start w Paryżu na 26 czerwca. W polskim świecie balonowym zawrzało: musimy wziąć udział w tych zawodach.
Decyzja
Sprawa nie była łatwa: w Polsce nie było balonu tej pojemności. Dzięki przychylności ówczesnego Prezesa Aeroklubu PRL – gen. Władysława Hermaszewskiego (starszego brata Mirosława), znalazły się środki na budowę balonu tej pojemności. Tylko z czego? Był marzec – na gumowanie nowej tkaniny nie było już czasu i możliwości, lecz w sekcjach balonowych Aeroklubów Białostockiego, Śląskiego i Poznańskiego były jeszcze pozostałości materiału powłokowego z budowanych uprzednio balonów. Tak więc udało się ściągnąć do „Aviotexu” w Legionowie te resztki (mniej więcej po 1/3 potrzebnej ilości) i przystąpić do budowy balonu SP-BZO „Polonez”. Na tydzień przed zawodami wykonałem krótki lot próbny (30’) w Poznaniu, celem wystawienia świadectwa sprawności technicznej przez KCSP (pisze Stefan Makne).. Nie było oczywiście mowy o sprawdzeniu balonu w locie długodystansowym.
Niezbędne do zawodów wyposażenie uzyskaliśmy z Instytutu Lotnictwa. Można powiedzieć, że cały nasz wyjazd opierał się na „wariackich papierach”. Istotnego wsparcia moralnego udzielił mi gen. Hermaszewski mówiąc, przy pożegnaniu w Warszawie: „Nieważne jakie zajmiecie miejsce w zawodach, ważne jest, by Polska była w nich reprezentowana…” Przyznam się, że to mi ogromnie pomogło.
Dopiero po przyjeździe do Paryża mogliśmy przystąpić do dokładnego sprawdzenia powłoki. Dzięki francuskim przyjaciołom dostaliśmy do dyspozycji halę, gdzie napełniliśmy powłokę powietrzem za pomocą wentylatora. Wszedłem przez rękaw do środka i… nogi się pode mną ugięły. Zobaczyłem nad sobą „rozgwieżdżone niebo”, a powinno być zupełnie ciemno. Natychmiast przystąpiliśmy do zaklejania setek maleńkich otworów w powłoce. Na szczęście dzielnie nam w tym pomagała grupa entuzjastów – studentów pod wodzą Andrzeja Ćwikły ze Studenckiego Klubu Balonowego w Białymstoku. Ponad 500 łatek naklejonych od wewnątrz powłoki pozwoliło nam uzyskać jej szczelność. Nie wiem, czy bez pomocy entuzjastów z SKB dalibyśmy radę wykonać tę pracę. W nocy, w garażu hotelowym wykonałem jeszcze jedną pracę: skleiłem daszek – parasol nad klapą balonu, co później bardzo nam się przydało.
Napełnianie balonów i start były wyznaczone na placu Concorde – w centrum Paryża. W przeddzień – na jednej z niekończących się odpraw wylosowaliśmy kolejność startu. Przypadło nam ostatnie miejsce. W czasie przygotowań dzielnie nam kibicowali: ostatni zwycięzca sprzed wojny – płk Antoni Janusz i nestor Aeroklubu Śląskiego – Józef Zych. Start wyznaczono na godziny popołudniowe. Przed tym jednak rozpętała się nad Paryżem gigantyczna burza, które groziła zerwaniem balonów z uwięzi. Po jej przejściu organizator usiłował przeprowadzić natychmiast start lecz oznaczało to lot w kierunku nawałnicy i poważne niebezpieczeństwo. Dwukrotnie organizator nakłaniał nas do lotu, grożąc nawet dyskwalifikacją. Odpowiadałem spokojnie, że wystartujemy zgodnie z wylosowaną wg regulaminu kolejnością, czyli na końcu. Z dwóch pierwszych balonów wysłanych przez organizatora „na siłę” w powietrze, jeden przeleciał zaledwie 27, a drugi 36 km!
Przebieg lotu – wspomnienie z 1983
Tak więc oderwaliśmy się z moim co-pilotem – Ireneuszem Cieślakiem od placu Concorde o godz. 18.09 przy dźwiękach Mazurka Dąbrowskiego jako ostatnia załoga. Na szczęście burza oddaliła się i atmosfera była już spokojna. Nareszcie „po nerwówce” przygotowań do startu mogliśmy odetchnąć. Lecieliśmy na wysokości ok. 100 m nad pięknym Paryżem w kierunku północno-wschodnim, przed nami plejada konkurentów. Pierwsze godziny lotu, to prawdziwa sielanka. Absolutną ciszę w powietrzu zakłócały czasem dźwięki dochodzące ziemi. Stopniowo zwiększamy wysokość lotu do 300-400 m.
Balony się rozproszyły, tylko amerykański „Rosie O’Grady” zbliżył się do nas. Dowcipna załoga – zabrali ze sobą trąbkę i wygrywają na niej od czasu do czasu różna melodie. Wchodzimy w noc na wysokości 400 m, konkurenci zwiększyli pułap lotu, zyskując większą prędkość - po pewnym czasie znikają w oddali. Postanowiłem oszczędzać balast i pozostać na tym samym pułapie. Z daleka mijamy Verdun. Lot jest absolutnie spokojny, wręcz idylliczny. Z ziemi dobiegają czasem dźwięki muzyki zabawy wiejskiej.
Ok. godz. 2 w nocy z błogiego spokoju wyrywają nas niepokojące dźwięki i trzaski – jakby pękała powłoka, i syki – jakby uciekającego przez pęknięcia gazu. „Za rozrywacz i do ziemi!” – krzyczy mój co-pilot. Oczywiście przejęzyczył się, mając na myśli klapę. „Spokojnie, to musi być coś innego” – powstrzymałem go. Byłem absolutnie pewien dobrej wytrzymałości mojej powłoki, którą sam projektowałem i jej wykonania, które nadzorowałem w „Aviotex’ie” - Legionowo. Jak się później okazało, były to krople wilgoci, które po schłodzeniu balonu spadały z góry i na dolnej, wewnętrznej powierzchni natychmiast odparowywały, wydając w atmosferze helu dźwięk łudząco podobny do uciekającego gazu.
Start balonu SP – BZO „Polonez” z Placu Concorde w Paryżu.
Balon "Polonez", na którym Stefan Makne i Ireneusz Cieślak zdobyli w 1983 r. w Paryżu puchar Gordona Bennetta. Parka pionowa znaczków pochodzi z 1984 r. z serii "Rozwój lotnictwa polskiego".
Odmiana koloru
Piękny był świt, zbliżaliśmy się powoli do granicy RFN, lecąc kursem prawie wschodnim, z lekką odchyłką północną. Najbliższe lotnisko w Niemczech było w Saarbrücken. Nawiązałem z nim kontakt radiowy, podając położenie i prosząc o zgodę na przekroczenie granicy. Zgodę tę otrzymałem natychmiast i skoro odpowiedź była tak uprzejma, poprosiłem o prognozę pogody. Po chwili podano mi częstotliwość na której mogę uzyskać dane meteo (127,60 MHz). Był to VOLMET z Frankfurtu, gdzie podawano aktualne dane z wszystkich lotnisk Europy, takie jak: zachmurzenie, kierunek i prędkość wiatru przy ziemi, itp. Nie była to prognoza, lecz na podstawie tych danych mogłem wyciągać wnioski co do kierunku naszego lotu.
Z odpraw przed startem zapamiętałem, że północą wędruje duży niż, powodując taki a nie inny kierunek lotu – kurs był ciągle ten sam: 080º - 085º, co groziło nam osiągnięciem granicy NRD i koniecznością lądowania. Postanowiliśmy więc sprawdzić cały przekrój atmosfery do podstawy chmur; niestety wszędzie był ten sam, niekorzystny kurs. Pozostało nam jedynie oczekiwanie na jego zmianę, licząc na wędrówkę niżu po północnej stronie Europy. I rzeczywiście – w godzinach popołudniowych, nasłuchując ciągle wiadomości w VOLMET okazuje się, że kierunek wiatru zmienia się; najpierw w Lyonie, później w Paryżu, Amsterdamie, Londynie wieje już wiatr północno-zachodni.
Przelatujemy nad starym zabytkowym grodem Rothenburg, który kiedyś zwiedzaliśmy. Zbliżamy się do Norymbergii i stwierdzamy zmianę kurs na 100º, 110º i 120º. A więc doczekaliśmy się – ten kurs oznacza nie tylko ominięcie NRD i Czech, ale lot w kierunku Austrii.
Mijamy Neumarkt po stronie południowej i tu niespodzianka: białe dymy z 4 kominów zakładu przemysłowego kierują się w stronę przeciwną – na północny zachód. Natomiast w kierunku południowo-wschodnim, gdzie lecimy, widzimy czarną ścianę. Po chwili obserwujemy na niej błyski – to burza! „Coś jest nie w porządku” – zwraca się do mnie Irek - ”Już trzeci raz muszę balastować w krótkim czasie…” Po chwili mamy już odpowiedź – cienkie strużki deszczu zaczynają spływać do kosza.
Zapada noc, lecimy nadal w kierunku południowo-wschodnim, na wysokości 400 m. Deszcz powoli przybiera na sile, podstawa chmur obniża się i w końcu przyciska nas niżej -zostajemy zamknięci w rozległej kotlinie, otoczonej wzgórzami. Jesteśmy w matni, na szczęście wiatr zanika zupełnie. Znajdujemy się w środku kotliny, na wysokości 100 m. Jak się później okazało była to okluzja, która się cofnęła, stwarzając niespodziankę pogodową.
Wolno mijają ciężkie godziny nocy. Wisimy w miejscu lub przesuwamy się nieznacznie w różnych kierunkach lecz ciągle w tej samej dolinie. Lądować? Nie, nie wolno się poddawać. Doszczętnie przemoczeni szczękamy zębami, pomimo, że na zewnątrz jest 16º C. W pewnym momencie Irek do mnie mówi: „…Patrz naokoło jest pełno ludzi.” „Tylko nie wysiadaj. Jesteśmy na wysokości 100 m” – odpowiadam.
Około godz. 3.00 deszcz zanika, a w końcu przestaje zupełnie padać. O świcie chmury podnoszą się i rozrywają. Oddajemy balast i wznosimy się ponad wzgórza. Zaczynamy szparko poruszać się ponownie w kierunku południowo-wschodnim. Przelatujemy nad rzeką – to Dunaj. Zmęczenie daje coraz bardziej znać o sobie, zasypiamy na stojąco. W pewnym momencie, ocknąwszy się, stwierdzam, że lecimy prosto w zalesiony stok wzgórza. W ostatniej chwili oddajemy balast (każdy po jednym worku) i muskając koszem wierzchołki świerków, wznosimy się ponad zbocze.
"Ta zabawa staje się zbyt niebezpieczna – musimy lądować" – mówię do mojego towarzysza. Przed nami miejscowość, lecimy nisko i w pewnym momencie grozi nam uderzenie w stromy dach budynku. Wyrzucam więc worek w całości. Dalej są już tylko łąki. Przyziemiamy na nich o godz. 06.25 koło miejscowości Offenstetten – pomiędzy Regensburgiem i Ingolstadt (5 km E od miasteczka Abensberg). Lot trwał 36 h 26’, przelecieliśmy 693 km. Gdyby nie zmęczenie, mogliśmy lecieć do wieczora, lądując w Austrii.
Po chwili zjawia się policja. Pokazujemy nasze paszporty lecz nie mogą doszukać się wizy niemieckiej. Są bardzo uprzejmi, lecz stwierdzają, że jesteśmy w RFN nielegalnie. Sam już zwątpiłem, wskutek zmęczenia, lecz udaje mi się znaleźć wizę niemiecką. Sytuacja się wyjaśnia. Z najbliższego domostwa dzwonię do Paryża, po chwili oddzwaniają, sprawdzając lokalizację. Kiedy wracam do balonu, zadaję Irkowi pytanie: „Jak sądzisz, które miejsce zajęliśmy?”. Odpowiada niepewnie: „Przedostatnie?”. „Pierwsze – puchar wraca do Polski!”
Balon zostawiamy u gościnnych gospodarzy, wieczorem jedziemy pociągiem do Monachium i dalej nocnym pociągiem – do Paryża. Pociąg jeszcze nie wyjechał z dworca w Monachium, kiedy Irek już chrapał, ja po chwili. Kiedy obudziliśmy się był dzień. Po napisach stwierdziliśmy, że jesteśmy we Francji. Okazało się, że na granicy w ogóle nas nie kontrolowano.
Uroczyste zakończenie zawodów w ratuszu miał uświetnić swoją obecnością mer Paryża. Pan mer jednak nie miał czasu… Prasa francuska, która wielkimi nagłówkami na pierwszych stronach pokazywała przed zawodami Francuzów jako faworytów, skwitowała nasze zwycięstwo maleńkimi wzmiankami na 8-mej lub 12-tej stronie. W zakończeniu wziął udział Harvey Hubell IV – amerykański pil. balonowy – wielki przyjaciel Polski. Nasze zwycięstwo zaowocowało ufundowaniem przez niego balonu cieplnego „Kościuszko”, który stał się sztandarowym balonem Aeroklubu Polskiego.
Puchar Gordon Bennetta 1983. Dyplom Medalu Miasta Paryża.
Prawdopodobnie pan Makne przewiózł kilka przesyłek z tych zawodów, pewnie u kogoś „zalegają”. Postanowiłem chociaż jedną przesyłką przewiezioną przez innych zawodników ubogacić artykuł i tak się składa, że nie wiem jak ją „ugryźć”.
Oficjalna poczta balonowa towarzysząca zawodom – balon startował w Paryżu i lądował w Doue. Według stempla pokładowego przewieziono ją szwajcarskim balonem HB-BOZ Olympus. Zastanawiają mnie nazwiska pilotow: Szwajcar Karl Spenger i Japończyk Sabu Ichiyoshi.
Według listy uczestnikow GB w zawodach Szwajcarzy nie startowali, ale startowała Japonia i pilotem byl Sabu. Ich balon lądował właśnie też w Doue.
Dlatego nie wiem, czy ta poczta balonowa była przewieziona przez japońską załogę podczas zawodów (ale wtedy Karl Spenger nie móglby być Co-Pilotem) albo lot ten odbył się już wcześniej i lądowali przypadkowo w tej samej miejscowości, co póżniej w zawodach.
Być może ktoś czytajacy będzie miał możliwość podpowiedzi, chętnie skorzystam.
