W dniu 22 czerwca 1963 roku z okazji XXXII Międzynarodowych Targów Poznańskich, odbyły się w Poznaniu V Zawody Balonów Wolnych o Puchar Przechodni Dowódcy Lotnictwa Operacyjnego – zorganizowane przez Aeroklub Poznański.
Do zawodów zostały zgłoszone następujące balony:
- balon „SP - BZD Katowice” - przez Aeroklub Śląski,
- balon „SP - BZB Poznań” – przez Aeroklub Poznański,
- balon „SP - BZA Syrena” – przez Aeroklub Warszawski,
- balon „SP - BZC Warszawa” – przez Aeroklub Warszawski,
- balon „SP – BZE Polonez” - przez Aeroklub Podhalański – sekcję balonową w Tarnowie.
W porozumieniu z Aeroklubem Poznańskim i na podstawie zezwolenia Ministerstwa Łączności Nr PP 320 z dnia 23.IV.63. – Zarząd Oddziału Wojewódzkiego Polskiego Związku Filatelistów w Poznaniu zorganizował „Pocztę balonową”.
W związku z tym zostały wydane zgodnie z zezwoleniem Urzędu Spraw Wewnętrznych Prezydium Rady Narodowej miasta Poznania Nr USW II-27/11/63 z dnia 24.IV.63, następujące druki:
1) Nalepki balonowe o nominalnej wartości 3 zł przedstawiające stylizowaną sylwetkę balonu w kształcie kuli ziemskiej z emblematem Międzynarodowych Targów Poznańskich, nazwą balonu i napisem „Przesyłka balonowa 1963”;
a) dla balonu „Katowice”- tło i napis „Katowice” w kolorze ciemnozielonym , sylwetka balonu i napisy w kolorze jasnozielonym o nakładzie 10380 sztuk, – perforowane. ( 519 arkusików po 20 sztuk);
b) dla balonu „Poznań” – tło i napis „Poznań” w kolorze ciemnoniebieskim, sylwetka balonu i napisy w kolorze jasno-niebiesko-zielonym o nakładzie 10330 sztuk, - perforowane. (516 i ½ arkusza po 20 sztuk);
c) dla balonu „Syrena” tło i napis „Syrena” w kolorze czerwonym, sylwetka balonu i napisy w kolorze jasno-pomarańczowym o nakładzie 10415 sztuk, - perforowane. (520 i ¾ arkusza po 20 sztuk);
d) dla balonu „Warszawa” – tło i napis „Warszawa” w kolorze karminowo-czerwonym, sylwetka balonu i napisy w kolorze ceglastym o nakładzie 10040 sztuk, - perforowane. (502 arkusiki po 20 sztuk).
Powyższe nalepki wydrukowano sposobem typograficznym na papierze znaczkowym, gumowanym, formatu A-5 w arkusikach po 20 sztuk. Na marginesie górnym arkusika umieszczony jest napis „Zawody Balonowe z okazji XXXII M.T.P. Poznań 1963” a na marginesie dolnym arkusika napis „P.Z.F. – Oddział Poznański”. Na prawym marginesie umieszczone są przy poszczególnych rzędach nalepek napisy „5 sztuk, 10 sztuk, 15 sztuk, 20 sztuk”, a na lewym marginesie, napisy „15-zł. 30-zł. 45-zł. 60-zł.”. Arkusiki po wydrukowaniu zostały perforowane liniowo. Powstała w czasie druku i perforacji nalepek makulatura oraz klisze zostały komisyjnie unieważnione i zniszczone.
2) koperty białe z wydrukowaną na stronie adresowej w lewym dolnym narożniku winietką przedstawiającą sylwetki balonów na tle centralnego pawilonu M.T.P. i napis „Zawody Balonowe z okazji M.T.P. – Poznań 22.VI.1963 –P.Z.F. Poznań” w kolorze niebiesko- zielonym. Poza tym na kopertach wydrukowano w kolorze czerwonym przerywaną ramkę z wkomponowanym napisem „Expres pocztą balonową”. Kopert wydrukowano w nakładzie 20700 sztuk.
3) Pocztówki białe z wydrukowaną na stronie adresowej w lewym dolnym narożniku winietką przedstawiającą emblemat M.T.P. z wkomponowaną stylizowaną sylwetką balonu i napis „ zawody balonowe z okazji M.T.P. – Poznań 22.VI.1963 – P.Z.F. Poznań” w kolorze niebieskim. Poza tym na pocztówkach wydrukowano w kolorze jasno-czerwonym przerywaną ramkę z wkomponowanym napisem „Expres pocztą balonową”. Pocztówki wydrukowano w nakładzie 10000 sztuk. Koperty, pocztówki i nalepki balonowe projektował prof. Jan Olejniczak z Poznania.
W myśl zarządzenia Dyrekcji Okręgu Poczty i Telekomunikacji w Poznaniu Nr PP 2/63 z dnia 16.V.63. do przewozu pocztą balonową zostały dopuszczone ekspresowe listy i kartki zwykłe adresowane do odbiorców w kraju lub za granicą, opłacone znaczkami pocztowymi według stawek taryfowych i opatrzone specjalnymi nalepkami z napisem „Przesyłka balonowa 1963” wartości 3 zł – wydanymi przez Oddział Wojewódzki P.Z.F. w Poznaniu. Przesyłki do przewozu pocztą balonową nadawane były w Urzędzie Pocztowo-Telekomunikacyjnym, Poznań 9 do dnia 19.VI.63. i ostemplowane zostały datownikami okolicznościowymi XXXII Międzynarodowych Targów Poznańskich. Nalepki „Przesyłka balonowa” zostały unieważnione specjalnym kasownikiem kauczukowym w kształcie rombu z sylwetką balonu i napisem „Zawody balonowe z okazji M.T.P. - Poznań 22.VI.1963.” w kolorze fioletowym. Na przesyłkach przewożonych przez poszczególne balony umieszczono odciski kauczukowych stempli w kolorze zielonym z jednowierszowym napisem „Przewieziono balonem Katowice, Poznań, Syrena, Warszawa”. Wszystkie przewiezione przesyłki balonami zostały ponumerowane numeratorem.
Ogółem nadano i przewieziono 32731 przesyłek w tym:
balonem „Katowice” - 8243 sztuk,
balonem „Poznań” - 8301 sztuk,
balonem „Syrena” - 8272 sztuki,
balonem „Polonez” - 7915 sztuk.
Udało mi się zakupić ciekawą dokumentacyjnie kartkę z lotu balonowego balonu "Poznań" przewiezionej z okazji 15-lecia Gazety Poznańskiej. Może strona kartki na awersie jest typową i raczej popularną kartką przewiezioną balonem w dniu 23. 06.1963 roku i opisaną w następnym rozdziale, natomiast na rewersie jest około 20 autografów zawodników i działaczy, którzy w znacznym stopniu przyczynili się do zorganizowania V Zawodów Balonowych o Puchar MTP, gdzie dzień wcześniej one się odbyły.
Dzięki uprzejmości Pana Zbigniewa Moszumańskiego autora wielu opracowań o sporcie balonowym, kilka pozycji w poniższych podpisach udało się zweryfikować. Bardzo dziękuję za pomoc.
1) Antonina Burzyńska - inspektor wyszkolenia lotniczego Aeroklubu PRL, żona Zbigniewa Burzyńskiego
2) Zdzisław Kunstman - członek zał. bal. Poznań
3) Mieczysław Czempiński
4) Jan Świergot - czł. zał. bal. Katowice
5) inż. Zbigniew Laszkiewicz - PILOT bal. Poznań
6) Jan Gawęcki - PILOT bal. Syrena.
7) Władysław Rewakowicz - PILOT bal. POLONEZ.
8) Józef Zych - ( pil. bal. Katowice)
9) Zbigniew Burzyński
Dzięki uprzejmości Panów: Adama Głowacza i Jerzego Reicha udało się odszyfrować 9 podpisów. Jeżeli ktoś zechciałby się podzielić uwagami na temat pozostałych autografów, to proszę mailować.
Inna kartka z zawodów balonowych z 1963 roku z autografami kierownictwa i uczestników zawodów.
Arkusiki ząbkowane:
Arkusiki cięte:
W dniu 22.VI.63, między godziną 17.00 a 18.00 z boiska sportowego przy ulicy Maratońskiej w Poznaniu do zawodów balonowych wystartowały balony: „Katowice”, „Poznań”, „Syrena”, „Polonez” zabierając worki z pocztą balonową, natomiast balon „Warszawa” z przyczyn technicznych nie startował. Przesyłki przeznaczone do przewozu balonem „Warszawa” zabrał balon „Polonez”, na przesyłkach tych umieszczono dodatkowy stempel kauczukowy w kolorze zielonym z napisem „Balon Warszawa nie startował – Pocztę przewieziono balonem Polonez”.
Regulamin tegorocznych zawodów przewidywał lot docelowy z wyznaczonym miejscem lądowania na lotnisku Gębarzewo pow. Gniezno.
Balon „SP-BZB Poznań” pilotowany przez inż. Zbigniewa Laszkiewicza z załogą: Hieronim Kosmowski, Gromosław Czempiński, Zdzisław Kunstmann – wylądował w Dalkach pow. Gniezno, 5 km od celu zajmując I miejsce. Worki z pocztą balonową zostały dostarczone do Urzędu Pocztowo-Telekomunikacyjnego Gniezno 1, skąd po ostemplowaniu datownikiem listów i kartek z datą 22.6.63. godz. 20,00 wysłano jako przesyłki ekspresowe w dalszą drogę pocztową.
Balon „SP-BZD Katowice” pilotowany przez mgr Józefa Zycha z załogą: Edward Gajda, Joachim Długołęcki, Jan Świergot – wylądował w Piekarach pow. Gniezno, 7 km od celu, zajmując II miejsce. Worki z pocztą balonową zostały dostarczone do Urzędu Pocztowo-Telekomunikacyjnego Gniezno 2, skąd po ostemplowaniu datownikiem listów i kartek z datą 22.6.63. godz. 20.00 i 22.00, wysłano jako przesyłki ekspresowe w dalszą drogę pocztową.
Balon „SP-BZE Polonez” pilotowany przez Władysława Rewakowicza, wylądował w Świątnikach Wielkich pow. Gniezno, 17,5 km od celu, zajmując III miejsce. Worki z pocztą balonową zostały dostarczone do Urzędu Pocztowo-Telekomunikacyjnego Zdziechowa, skąd po ostemplowaniu datownikiem listów i kartek z datą 22.6.63. godz.22, wysłano jako przesyłki ekspresowe w dalszą drogę pocztową. Przed zakończeniem lotu balonu „Polonez”, pilot tegoż balonu został zmuszony warunkami technicznymi do zrzucenia jednego worka z pocztą balonową przed lądowaniem w wyniku czego część przesyłek uległa zniszczeniu.
Balon „SP-BZA Syrena” pilotowany prze Jana Gawęckiego i Bogdana Piątkowskiego – wylądował we Wronczynie pow. Poznań, 25,5 km od celu, zajmując IV miejsce. Worki z pocztą balonową zostały dostarczone do Urzędu Pocztowo-Telekomunikacyjnego Pobiedziska, skąd po ostemplowaniu datownikiem listów i kartek z datą 22.6.63. godz 23, wysłano jako przesyłki ekspresowe w dalszą drogę pocztową.
1) W przypadku balonu " Syrena" stosowano dwa datowniki odbiorcze :
a) Pobiedziska- 22.06.63.; wyróżnik : * aa * ( datownik jednoobrączkowy),
b) Pobiedziska- 22.06.63.; wyróżnik : * a * (datownik dwuobrączkowy, stary, przerobiony z okupacyjnego).
2) Znane przesyłki przewiezione balonem " Syrena " z omyłkowo ( ? ) przystawionym stempelkiem jednowierszowym:" Przewieziono balonem POZNAŃ ".
Datowniki odbiorcze na tych przesyłkach takie jak w punkcie 1.
3) W przypadku balonu "Katowice" stosowano również dwa datowniki odbiorcze z różnymi godzinami:
a) GNIEZNO 2 22-6.63.20 *aa* b) GNIEZNO 2 22-6.63.22 *aa*
Przesyłki balonowe przewiezione balonem "Poznań".
Przesyłki balonowe przewiezione balonem "Katowice" z godziną "20" na stemplach odbiorczych.
Przesyłki balonowe przewiezione balonem "Syrena" z wyróżnikiem "aa" na datownikach jednoobrączkowych.
Przesyłki balonowe przewiezione balonem "Warszawa".
Makulatura nalepki „Katowice” (odwrotka). Odbitka czarna drugiej kliszy
Makulatura (inna przesunięciowość). Balon „Warszawa” – próba cięta.
Na grubym papierze z marginesem
Definitywne barwy.
Przesunięcia napisów, odmiany kolorów, makulatura.
Z pokazanych nalepek można prześledzić ich produkcję. Każda nalepka była drukowana z 2 klisz. Pierwsza klisza to tło nalepki z białą litera " P " i napisem "przesyłka balonowa" - to ta czarna odbitka lub barwne( " zamazane") arkusiki. Druga klisza " kończąca" druk nalepki ( arkusika) m. in. zawierała balon z nazwą ,nominał. Były 4 różne klisze- dla każdego balonu inna. Jak one wyglądały to widać na ilustracji pojedynczej nalepki( makulatura odwrócone obie klisze).
Poniższa kartka jako przesyłka balonowa może wartości filatelistycznej nie ma. Ale ma za to wartość dokumentacyjną i historycznie z poniższego opisu bardzo dużo wynika.
W balonie „Polonez” leciał tylko jeden człowiek. W każdym razie Podbielski (główny organizator poznańskich lotów) w opisie podaje tylko jednego członka załogi, a pozostałe balony brały na pokład sporo osób! Fakt ten widocznie umknął uwadze. Ale dowód jest na tej karcie. Wygląda na to, że balon „Polonez” od początku był „słaby” w udźwigu! Gdyby był balonem na ogrzane powietrze starczyło by tylko „dodać gazu”!
W balonie gazowym można tylko pogarszać warunki lotu popuszczając gaz. Natomiast polepszać warunki lotu (lecieć w górę) można tylko wyrzucając balast( worki z piaskiem czy sam piasek z worków). Jak zabraknie piasku to wyrzuca się to co się da!
Reasumując to wszystko, można stwierdzić, że planowany był lot załogi 2-osobowej w balonie „Polonez”. Z kartki wynika, że pan Rewakowicz wybrał worki z pocztą zrzucając przed startem p. Woźniaka. Dwie osoby w koszu to duże obciążenie dla balonu. Więc pan Woźniak na otarcie łez dostał kartkę z odpowiednią adnotacją.
Starania pilota na wiele nie zdały się bo i tak krótko przed lądowaniem musiał jeszcze raz „ratować się”. Tym razem było to wyrzucenie z gondoli jednego worka z pocztą!
Przesyłka balonowa przewieziona balonem "Syrena" z datownikiem odbiorczym dwuobrączkowym przerobionym z okupacyjnego. Nalepka ma znaczne przesunięcie rysunku z napisem w kierunku perforacji poziomej dolnej.
Przesyłka balonowa przewieziona balonem "Katowice" z godziną "22" na stemplu odbiorczym.
Przesyłka balonowa przewieziona balonem "Katowice" z innym odcieniem koloru na części nalepki.
